En başta belirtmeliyiz ki "kötü"nün varlığı
nasıl ki "iyi" olanı değerli kılıyorsa aslında "savaş"ın da
varlığı "barış"ı daha bir değerli kılıyor. Buna benzer bir yaklaşımla
Sevan Nişanyan etimolojik sözlüğünde "barış"ın, "savaş-/savaş
ikilisinden analoji yoluyla" bugünkü Türkiye Türkçesine geldiğini
belirtiyor. Bunun yanında Orhan Hançerlioğlu ise Felsefe Ansiklopedisi'nde
"barış"ı, "Savaş karşıtı olarak uzlaşma. Anamalcılığın
geliştirici gücü ve zorunlu koşulu olan savaş'ın karşıtıdır." şeklinde
tanımlar. Bundan yola çıkarak başlangıçta insan-insan, insan-toplum ve
insan-doğa bir uyum içinde (barışık) yaşıyor idiyse o zaman "barış"
kavramının bugünkü anlamıyla kullanımının, söz konusu uyumun bozulmasıyla
ortaya çıkan savaşla birlikte oluştuğunu söyleyebiliriz.
Türkçede "bar-/barış-" sözcüğünün ilk rastlandığı
kaynaklardaki anlamı ile bugünkü Türkçede kullandığımız"barış"
sözcüğünün anlamı arasında semantik farklılıklar görüyoruz. Bu konuda Prof. Dr.
Mustafa Öner "Barış-/Barış Sözü Hakkında" adlı makalesinde
"Barış-" şeklinin Eski Türkçedeki kullanışlarının 'bar-' fiil
kökündeki 'gitmek' esasına bağlı olduğunu belirtiyor. Yani bu devirde
"barış-, 'karşılıklı olarak gidip gelmek' demektir" şeklindeki ifadesi
de bunu gösteriyor. Yine bu paralelde Nemciye Alpay da "Bilmediğimiz
Barış" adlı yazısında Türkolog Andreas Tietze'nin "Tarihi ve
Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı" eserinde "Barışmak" şeklinin
"Bar-" kökünden işteşlik ekiyle oluştuğunu ve "birbirine
gitmek" anlamına geldiğini belirttikten sonra bunu "Birbirinin
gerçekliğine varmak" olarak tamamlar.
Eski Türkçeden Batı Türkçesine geçişte sözcük başında
görülen ses hadiselerinden olan b- > v- değişiminden dolayı "bar- >
var-" değişimi olsa da Prof. Dr. Mustafa Öner "var- " şeklinin
yerini "git-" fiiline bıraktığını; "varış-" biçiminin çok
az kullanıldığını ve bugün de bu fiilin arkaik bir unsur olarak kalmasına
rağmen "barış-" fiilinin hâlâ kullanıldığını belirtiyor.
Barış- sözcüğünün Türkçenin birçok eski kaynaklarında
geçtiğini görüyoruz. Bu kaynaklardan biri de Divan-ı Lugat-it Türk'tür. Burada
geçen "olar bir birke barışdı" sözü "onlar birbirilerine
gittiler" anlamına gelirken Harezm Türkçesinin önemli yadigarlarından olan
Mukaddimetü'l-Edeb'te "Barış-", "birlikte gitmek" anlamına
gelmektedir. Başka kaynaklarda da bu anlamda kullanım görülse de XV. Asır
Çağatay Türkçesi metinlerinde "barış-" fiilinin "birisiyle
münasebetini düzeltmek, barışmak" anlamlarına gelerek günümüzde algılanan
biçimiyle kullanılmaya başlandığını görüyoruz. Burada "barış-"
fiilinin semantik bir gelişme göstererek metaforlaştığını ve bir üst anlam
tabakasına çıktığını söyleyebiliriz.
Tabi bazı Türk şiveleri bu sözcüğü günümüzde algılanan
biçimiyle kullanmayıp "birbirine misafirliğe gidip gelmek (Tatar tü.)",
"gidip gelmek (Kazak Tü.)", "karşılıklı gidip gelmek(Kırgız
Tür.)" anlamlarında kullanmışlardır. Bunun yanında Prof. Dr. Mustafa Öner,
barış- fiilinin çeşitli kaynaklarda keliş- fiiliyle birlikte kalıplaşmış
kullanımlarına dikkat çekerek "keliş" fiilinin "barışmak"
sözcüğü için kullanıldığını belirterek barış- ve keliş fiillerinde tarih
sürecinde meydana gelen semantik değişimi şöyle anlatır: a- "Karşılıklı
gidip gelmek" > b- "uymak; uyuşmak; anlaşmak" > c- "barışmak".
Sonuç olarak diyebiliriz ki bu tür semantik değişimler her
dilde görülen normal dil unsurlarıdır. Önemli olan dilin sahip olduğu bu
sözlerdeki sihrin keşfedilmesi ve anlamsal derinliğin tespit edilmesidir.
Burada Türkçedeki "barış- / Barış" sözcüğü üzerinde durduk. Anlıyoruz
ki bu sözcüğün anlamsal derinliğinde "birbirini ziyaret etmek, birbirine
gitmek, görüşmek" var. Tabi insanlar öncelikle ya birilerine giderler ya
da birileri gelir ve böylece görüşülüp konuşulur. Bunun sonucunda oluşan
diyalog ile de anlaşmaya varılıp bir barışa erişilir. Sanırım ülkemizdeki
sorunların temelinde de bu var. İnsanlar öncelikle birbirilerini suçlamak ve
kavga etmek yerine birbirilerini ziyaret etseler, görüşseler ve konuşsalar o
zaman bir barış yaratılabilir.
Kaynak: İbrahim Genç / Barış'ın Dilbilimsel Öyküsü
Formula Lingua
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder