Haftanın Günlerinin Kökenleri ve Anlamları

Pazartesi (Türkçe): Pazar ( Farsça ) - ertesi ( Türkçe ) Monday (İngilizce): "Moon day" yani  "Ay’ın günü." Lunes (İspanyolca), Lundi (Fransızca): luna ( latince ) ay anlamına geliyor. Lunatic de ( İngilizce deli ) ayın hareketlerine göre deliren kişi. Do-şanbe (Farsça), El-İsneyni (Arapça): Bu iki dilde de "Cumartesi’den sonra gelen ikinci gün" anlamı taşır.  İki (Türkçe) = Do (Farsça) = Sneyna (Arapça) Saniye'nin (zaman birimi) de ikinci şey, ikincil anlamı vardır. Birincil zaman birimi dakika, ikincil saniyedir. dakika ile dikkat aynı kökenden gelir; "Partikül, ince ayrıntı" anlamı vardır.

Salı (Türkçe): El-selase (Arapça) nın kısa söylenişidir. Se-şanbe (Farsça): Cumartesi’den sonra gelen üçüncü gün. Tuesday (İngilizce): Cermen gök tanrısı  ‘ Tiwaz’ın günü ‘ manasına gelir. Martes (İspanyolca), Mardi (Fransızca): Roma savaş tanrısı Mars’a atfedilmiş bu gün. Mars kızıl bir gezegen olduğundan ve kanı-savaşı çağrıştırdığından gezegenin ismini Mars koymuşlar. Üç (Türkçe) = Se (Farsça) =  Selase (Arapça) Salise’nin ( zaman birimi ) de üçüncü şey, üçüncül anlamı var. T__eslis  -üçlü kimlik- de aynı kökten gelir.

Çarşamba (Türkçe): Çehar-şanbe (Farsça) nin kolay söylenişidir. El-Arbia (Arapça): Cumartesiden sonra gelen dördüncü gün. Wednesday (İngilizce) :  İskandinav panteonun en büyük tanrısı olan Odin’in (ya da Wodin) günü anlamına gelir. Mercredi (Fransızca), Miércoles (İspanyolca): Haber ve ticaret tanrısı Merkür’e atfedilmiş bu gün. Turunu en çabuk tamamlayan gezegen olan Merkür’ün ismi de tanrıların en hızlısı Merkür’den geliyor. merchant da ( tüccar demek İngilizce’de ) aynı kökenden gelir.

Perşembe (Türkçe): Penç-şanbe (Farsça) nın kısa okunuşudur. El-Hamis (Arapça): Cumartesi'den sonra gelen beşinci gün. 5= Penç ( farsça ) = Hamse ( arapça ) . pençe de bir elde beş parmak olduğundanpençe’dir. Farsça şanbe cumartesi demektir.  Thursday ( ingilizce ) : İskandinav tanrılarının en güçlüsü, şimşek tanrısı "Thor’un günü" . Thunder ( şimşek ) aynı kökenden gelir. Jeudi ( fransızca ), Jueves ( ispanyolca ) : Roma mitolojisinin Zeus’u olan Jüpiter’e atfedilmiştir.

Cuma (Arapça) :Toplanma günü, cem günü. Camia, cami, cemiyet gibi sözcükler de aynı kökenden gelir. Friday (İngilizce): İskandinav mitolojisinde cennetin, aşkın tanrıçası Frigga’nın günü. Viernes (İspanyolca), Vendredi (Fransızca): Roma aşk ve güzellik tanrısı Venüs’e adanmış bir gün. "Venereal disease" ile "zührevi hastalık" benzerliği ise dikkate değer. Zühre eski dilde Venüs demek.

Cumartesi (Türkçe): Cuma (Arapça) – ertesi (Türkçe) Saturday (İngilizce ): Satürn’ün günü. Roma mitolojisinde tarım, adalet, güç ve dansın tanrısı. Gezegen olan Satürn de ismini bu tanrıdan alıyor. Sábado (İspanyolca), Samedi (Fransızca), Şanbe (Farsça), El-Sibıt (arapça): Köken olarak hepsi şabat ( ibranice )  "dinlenme günü" ve "dinlenme" den geliyor.

Pazar (Farsça):  Çarşı veya pazar, alışveriş edilen yer demek. Sonradan "alışveriş edilen gün'"e de Pazar demişler. Sunday (İngilizce): Güneş’in günü Dimanche (Fransızca), Domingo (İspanyolca): Köken olarak dominicus’tan yani "efendiye ait olmak" tan gelir. Aslında günün anlamı "efendinin, hüküm sürenin günü" .dominant,  domine etmek biçimlerine alışkınız. Yek-şanbe (Farsça ), El-Ahad (Arapça ): Şanbe (Farsça) cumartesi demekti. Bir (Türkçe) = Yek (Farsça) = Vahed (Arapça) Yani bu iki dilde de "Cumartesi'den sonra gelen birinci gün" anlamı taşır.

Kaynak: http://onedio.com/haber/gun-isimlerinin-kokenleri-387808

Herkese iyi haftalar dileriz!

Formula Lingua

www.formulalingua.com

02163638144

info@formulalingua.com

Tolkien ve Yapay Dilleri

İngiliz yazar, şair, filolog ve profesör ünvanlı bir akademisyen olan John Ronald Reuel Tolkien (1892-1973)  Hobbit, Yüzüklerin Efendisi ve Silmarillion gibi fantastik kurgu eserleriyle tanınır.
Bu eserlerinde, oluşturduğu kurgusal dünyalarda kullanılmak üzere yeni diller ve hatta yeni alfabeler icat etmiştir.

Tolkien, dil mucitlerinin en meşhur ve üretken olanlarından birisidir. Değişken derinliğe iye, bir dil bilgisi ve söz varlığı olan yirmiden fazla dil oluşturdu. Bu dillerin tam sayısının bilinmemesinin yanı sıra, pek çok dilbilimlik makalesi hala yayınlanmamıştır.

• Elf Dilleri ailesi ata-dil olarak adlandırılan bir ortak atadan (Primitive Quendian) türeyen bir dil öbeğidir. Dil ailesi 1910 yılında oluşturulmuş, Tolkien 1973 yılında ölene kadar üzerinde çalışmaya devam etmiştir. En az on beş Elfçe dil ve lehçenin dil bilgisi ve söz varlığını oluşturdu: Primitive Quendian ata-dil, Common Eldarin, Quenya, Goldogrin,Telerin, Sindarin, Ilkorin, Nandorin, Avarin.

•  Orta Dünyadaki İnsan Dilleri bir çoktu, ama Tolkien çoğunu zikretmekle yetinmiştir. Söz varlığı ve dil bilgileriyle en az üç dil geliştirmiştir: Taliska, Adûnaic ve Soval Pharë ('Ortak Dil'). İngilizce Westron olarak adlandırılan bu dil, Üçüncü Çağ'da Hobbitler ve İnsanlar tarafından konuşuluyordu. Daha az geliştirilen diğer insancıl diller: Dalish,Rohirric (Anglo-Saxon'larca temsil edilir), Rhovanion (Got'larca temsil edilir), Haladin, Dunlendish, Drûg, Haradrim, ve Easterling.

• Cücelerin gizli dili: Khuzdul. Aynı zamanda Iglishmêk olarak adlandırılan bir İşaret dili kullanıyorlardı.

• Entlerin dili: Entish.

• Valar dili: Valarin.

• Birinci Çağ'da Morgoth tarafından yaratılan Orkların dili

• Sauron tarafından kendi imparatorluğu için yaratılan Kara Dil.

• Üçüncü Çağ'da Ork'ların kullandığı birçok dil. (Genelde Kara Dil ve diğer dillerin sözlerinin bayağılaştırılmış, karma biçimlerinden oluşan diller)

Diğer yapay diller

1.     Naffarin tamamen Tolkien tarafından oluşturulan ilk yapay dildir.
2.     Gautisk Tolkien tarafından Undarhruiménitupp olarak adlandırılan "kaydedilmemiş" Germanik dil.
3.     Mágo/Mágol Macarca temelli bir dil.

Tolkien tarafından icat edilen alfabeler
1.     Rúmil'in Tengwar'ı ya da Sarati
2.     Gondolinic Runlar (Gondolin kentinde kullanılan runlar)
3.     Valmaric Yazı
4.     Andyoqenya
5.     Qenyatic
6.     Yeni İngilizce alfabesi
7.     "Goblin alfabe"si (The Father Christmas Letters de)
8.     Fëanor'un Tengwar'ı
9.     Daeron'un Cirth'i

Türkiye'den Kaybolan Diller

UNESCO'nun  güncellediği Tehlike Altındaki Diller Atlası'nda Türkiye'den de 18 dil yer alıyor.

Unesco'nun kaybolan diller atlasında yer alan diller beş farklı kategoride değerlendiriliyor:
1- Kırılgan: Çocukların çoğu bu dilleri konuşuyor ancak genellikle sadece evlerinde aileleriyle

kullanabiliyorlar.
2- Kesinlikle tehlikede: Çocuklar bu dilleri artık evde anadil olarak öğrenmiyor.
3- Ağır tehlikede: Aile büyükleri ya da yaşlı nesillerin konuştuğu diller. Ebeveynler dilleri anlasa da çocuklarıyla ya da kendi aralarında konuşurken kullanmıyorlar.
4- Ciddi tehlikede: Dili konuşan en genç bireyler büyük ebeveynler ve daha yaşlı nesiller. Onlar da dile tam hakim değil.
5- Yok olmuş diller: Dili konuşan son kişi de hayatını kaybetmiş. Dile sadece yazılı kaynaklardan ulaşılabiliyor.

Dil	Durum	Dünyada Konuşan Sayısı	Bölge	Konuşulan Ülke
Abhazca	Kırılgan	125 bin	Abhazya, Türkiye, Rusya Federasyonu, Gürcistan, Ortadoğu ve Batı Avrupa'daki diaspora toplulukları	Gürcistan, Rusya Federasyonu, Türkiye
Abazaca (Tapanta)	Kesinlikle tehlikede	2002 Schulz tahminlerine göre 31 bin	Rusya Federasyonu'nda Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin bazı yerleri	Rusya Federasyonu, Türkiye
Adığece	Kırılgan	300 bin	Rusya Federasyonu'nda Adige Cumhuriyeti ve komşu bölgeler, Türkiye, Ortadoğu ve Batı Avrupa'daki diaspora toplulukları	Irak, İsrail, Makedonya, Rusya, Suriye, Türkiye, Ürdün.
Kapadokya Yunancası	Yok olmuş	Bilinmiyor (2005 yılında Mark Janse ve Dimitris Papazachariou Yunanistan’ın kuzey ve orta kesimlerinde halen bu dili konuşan kişiler olduğunu keşfedene kadar dili konuşan kimse olmadığını düşünülüyordu.)	Nüfus mübadeleleri öncesinde Kapadokya, Konya'nın Sille, Kayseri'nin Faraşa köyü ve komşu köyler	Türkiye
Gagavuzca (Güney Balkan)	Ağır tehlikede	Veri yok	Makedonya'nın güneydoğusunda Strumica, Yunanistan'ın kuzeydoğusunda Evros (Meriç) bölgesi, Edirne'nin Surguç bölgesi	Makedonya, Türkiye, Yunanistan
Hertevince	Ciddi tehlikede	1000	Siirt’in Pervari ilçesi yakınlarında bulunan Hertevin köyü (Bugün konuşanların neredeyse tamamı yurtdışında yaşıyor, Türkiye’de konuşan kişi dört kişi var)	Türkiye
Hemşince	Kesinlikle Tehlikede	Veri yok	Türkiye’nin kuzeydoğusu, önceleri Orta Asya’dan Gürcistan’a sınır dışı edilenler (Batı Ermenicesinin bir diyalekti olduğundan SIL International tarafından ayrı bir madde olarak değerlendirilmiyor)	Türkiye
Ladino	Ağır tehlikede	400 bin	Geleneksel olarak Yunanistan ve Türkiye, özellikle de Makedonya ve Trakya’daki tarihi yerler, Balkanlar, Kuzey Afrika’da Fas, Ceuta, Melilla, Cezayir; Türkiye’deki 10 bin civarında kişinin çoğunluğu İstanbul’un Balat ve Hasköy semtlerinde yaşıyor, Yunanistan ve Balkanlarda yaşayanların sayısı Holokost’tan sonra çok azaldı, Kuzey Afrika’da dil ortadan kayboldu.	Arnavutluk, Bosna Hersek, Bulgaristan, Cezayir, Fas, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Sırbistan, Türkiye, Yunanistan
Kabardeyce	Kırılgan	650 bin	Rusya Federasyonu’nda Kabard-Balkar Cumhuriyeti ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, Türkiye ve Ortadoğu’da diaspora toplulukları	Rusya, Türkiye
Lazca	Kesinlikle tehlikede	2001 tahminlerine göre 130 bin (Şişirilmiş bir rakam olabileceği belirtiliyor)	Rize’nin Pazar, Ardeşen, Çamlıhemşin ve Fındıklı ilçeleri ile Artvin’in Arhavi, Hopa, Borçka ve Sarp ilçeleri, Sarp’ın bir kısmı Gürcistan tarafında Acar Cumhuriyeti’nin bir parçası, Sakarya, Kocaeli ve Bolu’da aynı zamanda 1877-78 Savaşı sırasında mülteciler tarafından kurulan Laz köyleri var.	Gürcistan, Türkiye
Mlahsô (Batı Süryanice)	Yok Oldu	Kısa bir süre önce tükendi (Konuşan son kişi İbrahim Hanna 1998’de hayatını kaybetti)	Diyarbakır’ın Lice ilçesi yakınlarında iki köy; tüm sakinler Suriye’ye göçtü	Türkiye
Pontus lehçesi	Kesinlikle tehlikede	300 bin	Türkiye’de ve Gürcistan’da Karadeniz kıyıları, Of ve Sürmene’de halen konuşanlar var ancak çoğunluğu Yunanistan’a göçtü; Rusya’nın güneyi ve Kafkasya’da da göçmüş bazı gruplar yaşıyor	Ermenistan, Gürcistan, Rusya, Türkiye, Ukrayna, Yunanistan
Romanca	Kesinlikle tehlikede	Matras 2002 tahminlerine göre 3 milyon 500 bin	Birçok Avrupa ülkesi özellikle Doğu-Orta ve Doğu Avrupa, Balkanlar	Arnavutluk, Avusturya, Belarus, Birleşik Krallık, Bosna Hersek, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Hırvatistan, Hollanda, İsviçre, İtalya, Karadağ, Letonya, Litvanya, Makedonya, Polonya, Romanya, Rusya, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Türkiye, Ukrayna
Suret	Kesinlikle tehlikede	Poizat ve Sibille’in verileri üzerinden 2008 tahmini 240 bin	Irak Kürdistan’ı, Batı İran Azerbaycan’ı ve Kürdistan’ı, Suriye’nin Türkiye sınırı yakınları; Türkiye’de konuşan yok; konuşanların çoğunluğu Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika ve Avustralya’da diasporada yaşıyor	Ermenistan, Irak, İran, Suriye, Türkiye
Turoyo	Ağır Tehlikede	Poizat ve Sibille’in verileri üzerinden 2008 tahmini 50 bin	Geleneksel olarak Mardin’in Midyat ilçesi civarında konuşuluyor; konuşanların çoğu İsveç ve Almanya’ya göçmüş durumda	Suriye ve Türkiye
Ubıhça	Yok oldu	Son konuşan kişi olan Tevfik Esenç 1992 yılında hayatını kaybetti	1864’ten bu yana göçmen topluluklar; Esenç Manyas’ın Hacı Osman köyünde yaşıyordu	Türkiye
Batı Ermenicesi	Kesinlikle tehlikede	Farklı kaynaklardan elde edilen tahminlere göre 50 bin	İstanbul, Hatay’ın Samandağ ilesinin Vakıflı köyü	Türkiye
Zazaca	Kırılgan	1998 Paul tahminlerine göre 2 milyon	Tunceli, Erzincan, Elazığ, Bingöl, Erzurum’un Hınıs ilçesi, Sivas’ın doğusu Muş’un Varto ilçesi, Kayseri’nin Sarız ilçesi, Diyarbakır’ın kuzey ve batı kesimleri, Şanlıurfa’nın Siverek ilçesi ve komşu ilçelerde bazı küçük alanlar; Avrupa’da bu dili konuşan çok sayıda göçmen var.	Türkiye

Kaynak: http://www.unesco.org/languages-atlas/index.php

Dilinizin Sınırları, Dünyanızın Sınırlarıdır.

Formula Lingua

www.formulalingua.com

info@formulalingua.com